قانون بخش تعاون
در سال 1370 مجلس شورای اسلامی قانون بخش تعاون را به تصویب رساند . وظیفه اصلی این قانون جلوگیری از کار فرمای مطلق شدن دولت، اشتغال زایی، قرار دادن وسائل کار در اختیار کسانی که قادر به کارکردن هستند ولی وسایل کار ندارند ، پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت ، پیشگیری از انحصار ، احتکار ، تورم و اضرار به غیر بود که در ماده اول این قانون ، بخش تعاون و سیستم اقتصادی ایران را بر شمرد .
در اواسط دهه 1380 و اوایل 1390 با توجه به اصل 44 قانون اساسی مبنی بر خصوصی سازی بخش های دولتی شرکت های تعاونی به عنوان مهمترین و لایق ترین بخش خصوصی در ایران در این واگذاری ها مورد توجه قرار گرفتند و مزایای بسیار زیادی به خود اختصاص دادند. شرکت های تعاونی همچنین از مزایای معافیت های مالیاتی در برخی از انواع تعاونی ها بر خوردار شدند .
تعریف شرکت تعاونی
به زبانی ساده تر ، تعاونی شرکتی است که عده‌ای از افرادی که هم‌صنف یا تناسبی مشابه دارند مثلاً همسایه، دوستان، خویشاوندان یا همشهری هستندکه برای دستیابی به منافع مشترک گردهم می‌آیند و در حقیقت بهم کمک می‌کنند و برای تهیه مسکن یا خرید مایحتاج یا کسب اعتبار و وام، تعاونی درست می‌کنند، سرمایه معینی را درمیان می‌گذارند و دسته‌جمعی مشکل را حل می‌نمایند.
در واقع اعضای شرکت در کنار یکدیگر، جمعیتی کوچک را پدید می‌آورند که به عنوان مثال در تهیه کالاهای مورد نیاز اعضا، با جمع‌آوری پول جزئی که هر عضو می‌پردازد کالای مورد احتیاج اعضا را از دست اول خریداری و به همان قیمت تمام شده یا سود خیلی جزئی به اعضا می‌فروشد و به این طریق واسطه‌های غیرضروری در کسب و تجارت و صاحبان این‌گونه مشاغل کاذب حذف می‌گردند.
در شرکت تعاونی ممکن است اعضا دارای سرمایه و سهم یکسان از سود نباشند اما هر عضو بدون توجه به درصد سهامش، یک رای دارد و نسبت سهام به رای وجود ندارد.
در واقع تعاونی، متکی به اعضاء است نه به سرمایه.
ضوابط عمومی
شرکت تعاونی حداقل با ۷ نفر عضو می‌تواند تأسیس شود که شرایط قانونی را برای عضویت در شرکتهای تعاونی داشته باشند. از جمله تابعیت ایرانی، نداشتن ممنوعیت قانونی و حجرو در شرکتهای تعاونی مشابه عضو نباشد.
شرکتهای تعاونی همه با هم برابرند و همه همکار یکدیگرند و از نظر نژاد، زبان، رنگ پوست، ملیت، شغل و غیره هیچ‌کدام از اعضاء بر دیگری برتری ندارند. همچنین رشته تعاون و رفاه در دانشگاه‌های کشور دانشجو می‌پذیرد.شرکت های تعاونی مبنی بر نوع فعالیت و بر حسب گرایش به چند نوع تقسیم می شوند که از مهمترین و پر کاربرد ترین آنها میتوان به تعاونیهای تولیدی و توزیعی، مسکن ، مسکن انبوه ساز و تعاونیهای خدماتی اشاره کرد البته به انواع دیگر آن در ادامه مطلب اشاره می کنیم.
شرکت های تعاونی مانند شرکتهای سهامی از لحاظ نوع عضویت به دو نوع تعاونی عام و خاص قابل ثبت می باشد، شرکت تعاونی عام شرکتی است که عضویت در آن برای همه آزاد می‌باشد (تعداد اعضاء در این تعاونیها حداقل ۵۰۰ نفر و براساس نوع تعاونی که وزارت تعاون تعیین کرده مشخص می‌شود و بایستی سهام آن رابه عموم مردم عرضه نمایند. )
شرکت تعاونی خاص شرکتی است که عضویت در آن برای گروهی خاص مانند کارگران ، دانشجویان ، کشاورزان ، زنان ، پزشکان ، وکلای دادگستری ،اعضاء هر صنف و مشاغل خاص و نظایر اینها با رعایت شرایط آزاد تعیین می‌شود و در نتیجه سهام آن فقط به افراد واجد شرایط واگذار می‌شود.
انواع شرکت تعاونی از لحاظ نوع فاعلیت
۱- شرکت تعاونی تولیدی: شرکتی است که به منظور اشتغال در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری، روستائی، عشایری و نظایر اینها فعالیت می‌نماید و مجموعاً یک واحد تولیدی را در آن اداره می‌نمایند.
۲- شرکت تعاونی توزیعی: شرکتی است که در امور مربوط به تهیه و توزیع کالا، مسکن، خدمات و سایر نیازمندیهای اعضاء فعالیت می‌نماید. آن دسته از شرکتهای تعاونی که فعالیت آنان تواماً تولیدی و توزیعی باشد را شرکت تعاونی تولیدی و توزیعی نامند.
شرکتهای تعاونی تولیدی مانند دامداران، کشاورزان، پرورش دهندگان زنبور عسل یا صاحبان صنایع و هر گروهی دیگر که در رده تولیدی نام برده شده‌اند، در صورت تشکیل تعاونی برای تأمین نیازهای خود از نوع تعاونیهای توزیعی (تأمین‌کننده نیاز تولیدکنندگان) محسوب می‌شوند.
مراحل ثبت شرکت های تعاونی
شرکت تعاونی توسط هیئت مؤسس تأسیس می‌شود و پس از آن از کسانی که شرایط عضو شدن را دارند دعوت می‌کند. هیئت مؤسس پس از تهیه طرح و اساسنامه و دیگر مشخصات تعاونی اقدام به دریافت موافقت نامه تشکیل تعاونی از وزارت تعاون می‌نماید و پس از دریافت اجازه‌نامه ثبت شرکت تعاونی از وزارت تعاون، شرکت را ثبت می‌نماید، پس از آن پروانه تأسیس شرکت تعاونی بوسیله وزارت تعاون صادر می‌شود.
اعضا در جلسه مجمع عمومی عادی، اعضای هیئت مدیره و بازرس‌های شرکت تعاونی خود را انتخاب می‌کنند. جلسات مجمع معمولاً به صورت سالیانه و جلسات هیئت مدیره به صورت دو هفته یک بار برگزار می‌شود. بالاترین مقام تصمیم گیرنده در شرکتهای تعاونی مجمع می‌باشد.
مجمع تعیین‌کننده اعضای هیئت مدیره است، البته از طریق رای‌گیری. هیئت مدیره شامل سمت‌های رئیس، نائب رئیس، منشی، عضو اصلی هیئت مدیره و عضو علی‌البدل می‌باشد. بازرس تعاونی نباید با هیچ‌یک از اعضای هیئت مدیره نسبت فامیلی داشته باشد. مدیر عامل تعاونی نیز می‌تواند از اعضای خود هیئت مدیره یا بیرون از آن باشد.
انواع و اقسام شرکت تعاونی در ایران برحسب گرایش
کشاورزی
صنعتی
معدنی
خدماتی
مسکن
فرش دستباف
تأمین‌کننده نیاز تولیدکنندگان
تأمین‌کننده نیاز مصرف‌کنندگان
اعتبار
حمل و نقل
چند منظوره
منابع طبیعی
تعاونی مصرف
تعاونی روستایی